Bezpieczeństwo rowerzystów w Białymstoku – raport

2018-09-12 Karol Mocniak

Niniejszy dokument powstał w celu określenia priorytetowych działań na rzecz bezpieczeństwa rowerzystów na terenie Białegostoku. Raport został opracowany na podstawie wyciągu z Systemu Ewidencji Wypadków i Kolizji udostępnionego przez Komendę Główną Policji w Warszawie.

Czas zdarzeń

Zmienność roczna

W ciągu ostatniego dziesięciolecia ruch rowerowy w Białymstoku przeszedł bardzo duże zmiany – ze sposobu na rekreację niewielkiej grupy pasjonatów stał się codziennym środkiem transportu zauważalnej liczby białostoczan. Jak dużej – nie wiemy. Bez pomiarów ruchu nie znamy również odpowiedzi na pytanie, czy coraz większy ruch rowerowy przekłada się na mniejsze ryzyko jazdy rowerem. Jedyne co możemy stwierdzić na podstawie danych z policyjnego Systemu Ewidencji Wypadków i Kolizji to tyle, że zdarzeń z udziałem rowerzystów jest coraz więcej.

Tabela: Zmienność roczna liczby zdarzeń i ofiar zdarzeń z udziałem rowerzystów w Białymstoku

Rok	Zdarzenia	Ofiary śmiertelne	Osoby ranne
2007	62	1	12
2008	75		17
2009	84		28
2010	98		18
2011	127	1	16
2012	146	1	25
2013	179	3	34
2014	201		27
2015	216		32
2016	184		45
2017	157		40
Razem	1529	6	294

Wykres: Zdarzenia z udziałem rowerzystów i ich ofiary (Białystok, 2007-2017)

Liczba zdarzeń z udziałem rowerzystów wzrosła z 62 w 2007 do 216 w 2015, z kolei w ostatnich dwóch latach znowu zmalała do poziomy z 2012 roku. Cały czas rośnie natomiast liczba rannych i ciężko rannych ofiar wypadków z udziałem rowerzystów, między 2007 a 2017 wzrosła czterokrotnie.

Dalsze statystyki dotyczą okresu 5 lat od roku 2013 do 2017 włącznie.

Zmienność miesięczna

Wykres: Odsetek zdarzeń z udziałem rowerzystów według miesięcy (Białystok, 2013-2017)

Większość zdarzeń miała miejsce w półroczu ciepłym, od kwietnia do września. Ruch rowerowy w Białymstoku jest nieco bardziej sezonowy niż w całej Polsce – w okresie jesienno-zimowym w Białymstoku miało miejsce 19% zdarzeń, natomiast w całym kraju – 28%. Należy zwrócić uwagę, że w latach 2007-2010 sezonowość ruchu rowerowego była jeszcze większa – w półroczu zimnym miało miejsce tylko 11% zdarzeń z udziałem rowerzystów.

Większa sezonowość ruchu rowerowego w Białymstoku może wynikać zarówno z ostrzejszych zim jak i z braku utrzymania zimowego białostockiej infrastruktury rowerowej.

Zdjęcie: Odśnieżanie drogi dla rowerów przy Żwirki i Wigury w Warszawie

Zmienność tygodniowa

Wykres: Liczba zdarzeń z udziałem rowerzystów w poszczególne dni tygodnia

W dni powszednie dochodzi do dwukrotnie większej liczby zdarzeń niż w weekendy, co świadczy o tym, że ruch rowerowy w Białymstoku to przede wszystkim codzienne dojazdy do pracy czy szkoły. Prawdopodobne jest również, że w weekendy rowerzyści częściej poruszają się po terenach rekreacyjnych poza głównymi ciągami komunikacyjnymi, gdzie trudniej o kolizje.

Sygnalizacja świetlna

Tabela: Obecność sygnalizacji świetlnych na miejscu zdarzeń z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

Obecność sygnalizacji	Zdarzenia
Brak	661
Jest, działa	269
Jest, nie działa	7

Do około 30% zdarzeń z udziałem rowerzystów dochodzi w miejscach z sygnalizacją świetlną, jest to dwukrotny wzrost w porównaniu z latami 2007-2010 (15%). Istniejące programy sygnalizacji świetlnej są kolizyjne i nie zapewniają bezpieczeństwa. W zaledwie 21 zdarzeniach (7,8%) spośród 269 sprawca przejechał czerwone światło.

Charakterystyka miejsca zdarzenia

Wykres: Miejsce zdarzeń z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

Prawie 40% zdarzeń z udziałem rowerzystów ma miejsce na drogach dla rowerów i przejazdach rowerowych, kolejne 30% zdarzeń ma miejsce na jezdni. Jest to diametralna zmiana w porównaniu do lat 2007-2010, kiedy na drogach dla rowerów odbywało się zaledwie 10% zdarzeń, a na jezdni – ponad połowa.

Najniebezpieczniejsze miejsca

Tabela: Skrzyżowania z największą ilością zdarzeń z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

L.p.	Skrzyżowanie	Liczba zdarzeń	Sygnalizacja świetlna	Droga dla rowerów
1.	Wiejska / Zwierzyniecka / Kaczorowskiego / Kopernika	32	tak	tak
2.	Mickiewicza / Miłosza / Pio	16	tak	tak
3.	Hetmańska / Zwycięstwa / Al. JP2 / Solidarności / Wierzbowa	15	tak	tak
4.	Al. Jana Pawła Ii / Sikorskiego / Konstytucji 3 Maja	13	tak	tak
5.	11 Listopada / Zwierzyniecka	10	tak	tak
6.	Piastowska / Sybiraków / Mieszka I	9	tak	tak
7.	Piastowska / Towarowa / Piasta	8	tak	tak
8.	Antoniukowska / Świętokrzyska / Wierzbowa	7	tak	nie
	Branickiego / Świętojańska	7	nie	tak
10.	Al. Piłsudskiego / Częstochowska / Boh. Getta	6	tak	tak
	Branickiego / Miłosza / Piastowska	6	tak	tak
	Jagienki / Sienkiewicza	6	tak	tak
	Jurowiecka / Poleska / Al. 1000 Lecia Państwa Polskiego	6	nie	nie
	Pogodna / Wiejska	6	tak	tak

Tylko dwa z 14 najniebezpieczniejszych skrzyżowań nie są wyposażone w wydzieloną drogę dla rowerów. Również tylko na dwóch skrzyżowaniach nie ma sygnalizacji świetlnej, która teoretycznie powinna zapewniać bezpieczeństwo rowerzystów na przejazdach. Rekordy bije rondo Seweryna Nowakowskiego, czyli skrzyżowanie Zwierzynieckiej, Kaczorowskiego, Wiejskiej i Kopernika, na którym miało miejsce dwa razy więcej zdarzeń niż na kolejnym miejscu z zestawienia. Rondo Nowakowskiego jest na pierwszym miejscu najniebezpieczniejszych miejsc nieprzerwanie od 2011 roku, czyli od momentu w którym zostało wybudowane.

Tabela: Ulice z największym zagęszczeniem zdarzeń z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

L.p.	Ulica	Zdarzenia	Długość	Zdarzenia / km	Droga dla rowerów
1.	Dąbrowskiego	14	0,35	40,0	tak
2.	Wiejska	34	1,0	34,0	tak
3.	Miłosza	22	0,75	29,3	tak
4.	Kopernika	43	1,8	23,9	tak
5.	Hetmańska	35	1,5	23,3	częściowo
6.	Sienkiewicza	37	1,7	21,8	częściowo
7.	Zwierzyniecka	47	2,2	21,4	częściowo
8.	Antoniukowska	13	0,65	20,0	nie
9.	Al. Piłsudskiego	30	1,6	18,8	tak
10.	Piastowska	39	2,1	18,6	tak
11.	Kaczorowskiego	15	0,85	17,6	częściowo
12.	Pogodna	17	1,0	17,0	tak
13.	Sikorskiego	24	1,5	16,0	tak
14.	Wierzbowa	17	1,1	15,5	tak
15.	Zielonogórska	11	0,75	14,7	tak
16.	Jurowiecka	11	0,75	14,7	nie
16.	Zwycięstwa	11	0,8	13,8	nie
18.	Branickiego	28	2,1	13,3	tak
19.	Wasilkowska	13	1,0	13,0	częściowo
20.	Bohaterów Monte Cassino	13	1,0	13,0	częściowo

Podobnie jak w przypadku skrzyżowań, ulice na których dochodzi do największej liczby zdarzeń na kilometr są wyposażone w wydzielone drogi dla rowerów. Świadczy to niestety o tym, że istniejąca infrastruktura rowerowa daje tylko pozorne poczucie bezpieczeństwa. Po budowie drogi dla rowerów liczba zdarzeń z udziałem rowerzystów rośnie zwykle kilkukrotnie, czego nie da się wytłumaczyć samym wzrostem ruchu rowerowego.

Grafika: Najniebezpieczniejsze ulice i skrzyżowania (Białystok, 2013-2017)

Przyczyny zdarzeń

W latach 2013-2017 miało miejsce 937 zdarzeń z udziałem rowerzystów. W ocenie Policji 42% sprawców stanowili sami rowerzyści, 49% kierujący innymi pojazdami a 2% piesi. W przypadku 8% zdarzeń wina leżała po stronie zarządców dróg, innych lub nieznanych czynników.

Tabela: Przyczyny zdarzeń z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

Przyczyna zdarzenia	Rowerzyści	Kierowcy pojazdów silnikowych	Piesi	Inne przyczyny	Razem
Nieudzielenie pierwszeństwa przejazdu	161	212	0	0	373
Nieprawidłowe przejeżdżanie przejazdu dla rowerzystów	3	193	0	0	196
Nieprawidłowe: przejeżdżanie przejścia dla pieszych	91	2	0	0	93
Nieprawidłowe: omijanie	20	4	0	0	24
Nieprawidłowe: skręcanie	12	10	0	0	22
Wjazd przy czerwonym świetle	12	10	0	0	22
Niezachowanie bezp. odl. między pojazdami	15	5	0	0	20
Nieudzielenie pierwszeństwa pieszemu	19	1	0	0	20
Niedostosowanie prędkości do warunków ruchu	15	4	0	0	19
Nieostrożne wejście na jezdnię: przed jadącym pojazdem	0	0	14	0	14
Nieprawidłowe: wyprzedzanie	4	10	0	0	14
Nieprawidłowe: wymijanie	13	0	0	0	13
Nieprawidłowe: cofanie	0	9	0	0	9
Nieprawidłowe: zmienianie pasa ruchu	7	0	0	0	7
Nieprzestrzeganie innych sygnałów	4	1	0	0	5
Niewłaściwy stan jezdni	0	0	0	3	3
Obiekty, zwierzęta na drodze	0	0	0	2	2
Z winy pasażera	0	0	0	2	2
Nieustąpienie pierwszeństwa pieszemu na przejściu dla pieszych	2	0	0	0	2
Jazda po niewłaściwej stronie drogi	2	0	0	0	2
Niestosowanie się do sygnalizacji świetlnej	1	1	0	0	2
Nieprawidłowo zabezp. roboty drogowe	0	0	0	1	1
Nagłe zasłabnięcie kierującego	0	0	0	1	1
Oślepienie przez inny pojazd lub słońce	1	0	0	0	1
Chodzenie nieprawidłową stroną drogi	0	0	1	0	1
Nieostrożne wejście na jezdnię: zza pojazdu, przeszkody	0	0	1	0	1
Nieprawidłowe: Zawracanie	1	0	0	0	1
Gwałtowne hamowanie	1	0	0	0	1
Inne przyczyny	11	1	1	28	41
Nieustalone	0	0	0	36	36
Razem	395	463	17	73	948

Główną przyczyną zdarzeń z udziałem rowerzystów na terenie Białegostoku jest nieustąpienie pierwszeństwa przejazdu, popełniane trochę częściej przez kierujących pojazdami silnikowymi niż przez rowerzystów. Kolejną dużą grupę stanowią zdarzenia spowodowane przez nieprawidłowe przejeżdżanie przejazdów dla rowerów przez kierujących pojazdami silnikowymi, co niestety potwierdza subiektywne opinie rowerzystów, że przejazdy rowerowe w Białymstoku są po prostu niebezpieczne.

Wykres: Sprawcy zdarzeń wypadków z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

Coraz mniejszy odsetek sprawców stanowią rowerzyści. W 2016 Policja orzekała winę rowerzysty prawie dwukrotnie rzadziej niż 10 lat wcześniej.

Wykres: Odsetek zdarzeń z udziałem rowerzystów z winy rowerzystów (Białystok, 2007-2017)

Coraz większe sprawstwo wśród kierowców wynika prawdopodobnie z rosnącej długości sieci infrastruktury rowerowej w Białymstoku. Większość akcji edukacyjnych na temat bezpieczeństwa ruchu rowerowego jest kierowana do samych rowerzystów, tymczasem to właśnie kierowcy nie znają przepisów dotyczących pierwszeństwa na przejazdach rowerowych i nie potrafią się zachować na skrzyżowaniach z wydzieloną infrastrukturą rowerową.

Skutki zdarzeń

Tabela: Ofiary zdarzeń z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

Pojazd ofiary	Ofiary śmiertelne	Ciężko ranni	Lekko ranni	Razem
Rower	2	139	32	173
Pieszy		4	1	5
Motocykl	1		1	2
Autobus komunikacji publicznej		1		1
Razem	3	144	34	181

Wykres: Ofiary zdarzeń z udziałem rowerzystów (Białystok, 2013-2017)

Ogromną większość ofiar zdarzeń z udziałem rowerzystów stanowią sami rowerzyści (96%), ale nagły wzrost ruchu rowerowego w warunkach niedostosowanej do tego infrastruktury tworzy konflikty z innymi uczestnikami ruchu. Rowerzyści są coraz częściej wskazywani jako główna bolączka pieszych. Czy faktycznie ruch rowerowy stanowi duże zagrożenie dla postronnych uczestników ruchu?

Wykres: Postronne ofiary zdarzeń wg pojazdu sprawcy (Białystok, 2013-2017)

W latach 2013-2017 z winy rowerzystów zginęła jedna osoba (motocyklista), a rannych zostało 18 kolejnych. Stanowi to 2,4% ogółu osób rannych z winy innych uczestników ruchu w Białymstoku. Warto zaznaczyć, że o ile rowerzyści w zdarzeniach drogowych szkodzą głównie sobie, to w przypadku kierowców jest zupełnie odwrotnie – 96% ofiar wypadków spowodowanych przez kierowców samochodów osobowych to osoby inne niż sam sprawca. Paradoksalnie rowerzyści nie stanowią nawet największego zagrożenia na chodnikach, tylko 11% pieszych, którzy odnieśli obrażenia na chodniku, brało udział w zdarzeniu z rowerzystą, pozostałe ofiary zostały potrącone na przykład przez pojazdy, które wypadły z jezdni.

Podsumowanie i wnioski

Należy przeprowadzić audyt istniejącej infrastruktury rowerowej z perspektywy bezpieczeństwa ruchu rowerowego. Zdarzenia na drogach dla rowerów i przejazdach rowerowych stanowią już połowę wszystkich zdarzeń z udziałem rowerzystów.
Należy zmienić programy sygnalizacji świetlnej na skrzyżowaniach z drogami dla rowerów. Istniejące skrzyżowania z sygnalizacją stanowią ogromną większość miejsc w których dochodzi do największej liczby zdarzeń z rowerzystami.
Należy wprowadzić standardy dotyczące projektowania i budowy dróg rowerowych. Brak jasnych przepisów dotyczących widoczności na skrzyżowaniach, skrajni czy szerokości samych dróg rowerowych jest znaczącym czynnikiem zwiększającym liczbę wypadków z udziałem rowerzystów.

Zdjęcie: Bariera ograniczająca widoczność na przejeździe rowerowym na skrzyżowaniu Branickiego i Świętojańskiej

Należy wprowadzić pomiary ruchu rowerowego, które pozwalałyby lepiej identyfikować miejsca szczególnie niebezpieczne, w których dochodzi do dużej liczby wypadków mimo niewielkiego natężenia rowerzystów. Pomiary są również konieczne, ponieważ wyczerpująca się przepustowość istniejących dróg dla rowerów będzie się wiązała z większą liczbą zdarzeń pomiędzy samymi rowerzystami.
O ile edukacja rowerzystów zdaje się przynosić skutki (sprawcami zdarzeń z udziałem rowerzystów już tylko w ok. 1/3 są sami rowerzyści), to należy skupić się na szkoleniu kierowców, dla których zarówno infrastruktura rowerowa jak i zwiększony ruch rowerzystów jest nowością.
Mimo że rowerzyści nie stanowią największego zagrożenia dla pieszych na chodnikach, konieczne jest lepsze separowanie ruchu rowerowego od pieszego. Zwiększony ruch rowerzystów na chodnikach świadczy również o tym, że istniejące drogi dla rowerów nie są dostatecznie zintegrowane z istniejącą siecią drogową. Brak zjazdów na jezdnie, lokalizacja stojaków i wypożyczalni rowerów na chodnikach oraz brak dojazdu z dróg dla rowerów na ulice poprzeczne zniechęcają z korzystania z jezdni w przypadku braku infrastruktury rowerowej.

Zdjęcie: Niewystarczająca separacja ruchu pieszego i rowerowego na ciągu pieszo-rowerowym w centrum przy ul. Grochowej w Białymstoku